Sorry, this entry is only available in Polish. For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.
Jakby się nad tym na chwilę zastanowić, można by dojść do wniosku, że nieustannie doświadczamy emocji. W ciągu dnia wykonujemy swoje zadania, podejmujemy decyzje, reagujemy w określony sposób na zachowania innych, wyrażamy swoje opinie…przez większość czasu towarzyszą nam przy tym różne emocje, odczucia. Możemy czuć radość w związku z planami urlopowymi, smutek związany z pożegnaniem przyjaciółki czy złość, która przychodzi po kolejnej porażce w realizacji określonego zadania.
Wszystkie emocje są ważne, ich akceptacja, nazywanie i stwarzanie przestrzeni do ich nazywania stanowi sposób radzenia sobie z nimi.
Na przestrzeni lat uczymy się jak wyrażać swoje emocje, jak nad nimi panować, poznajemy nowe techniki, a także uczymy się swoich słabości i dostrzegamy zasoby, które pomagają nam w radzeniu sobie w trudnych sytuacjach, można powiedzieć, że dojrzewamy emocjonalnie!
Jak jednak radzić sobie kiedy jest się 2,3,4 – latkiem i cała ta nauka jeszcze przed nami? Na szczęście mamy wtedy obok siebie dorosłych, którzy mogą nam w tym pomóc.
Po co dzieciom złość? Wróg czy przyjaciel?
• złość to uczenie się granic
Już u 2 – latków zaczyna pojawiać się silna potrzeba samodzielności. Dziecko chce robić bez pomocy wszystko, co go dotyczy, chce samo podejmować decyzje i przeciwstawiać się zakazom i nakazom. Dziecko testuje otaczającą go rzeczywistość, zaczyna zauważać, że może mieć wpływ na nasze dycyzje, dlatego tak ważne jest ustalenie z dzieckiem granic. Dają one poczucie bezpieczeństwa rodzicom, którzy zyskują kontrolę w relacji rodzic – dziecko oraz dzieciom, które mogą liczyć na troskę i ochronę ze strony dorosłych.
• złość to informacja
W późniejszym wieku złość u dziecka można traktować jako próbę nawiązania kontaktu z rodzicem, przekazania mu informacji o swoim stanie emocjonalnym, o tym co mu przeszkadza, z czym sobie nie radzi, jakie ma potrzeby. Czasami złość jest informacją o tym, że wydarzyło się coś, co dziecko bardzo poruszyło/ zabolało i było dla niego znaczące. W tym przypadku złość można potraktować jako naszego sprzymierzeńca, nie można jednak zapomnieć, że jest to tylko bodziec mający sprowokować nas do dalszych działań, przede wszystkim do rozmowy z dzieckiem i wyjaśnienia sytuacji.
• złość to rozładowanie napięcia
Ataki złości u dziecka mogą pojawiać się w sytuacji rozdrażnienia, przeciążenia, nadmiaru bodźców. Wtedy nawet drobiazg może spowodować wybuch emocji (podobnie zresztą zdarza się u dorosłych). Złość nie jest niczym złym, dopóki poprzez jej wyrażanie dziecko nie krzywdzi siebie ani innych. Dlatego ważne jest, aby dziecko znało akceptowalne sposoby wyrażania złości, a zadaniem rodziców jest (czasami wielokrotne) pokazywanie i przypominanie tych sposobów dziecku
Jak reagować na złość dziecka? Czy z małym dzieckiem można rozmawiać?
• stwórzcie wspólne zasady
Dobrym pomysłem może okazać się stworzenie wspólnie z dzieckiem reguł dotyczących tego jakie zachowania są akceptowalne a jakie nie. Razem z dzieckiem spisane (np. na dużym, kolorowym papierze) zasady i zawieszone w widocznym miejscu mogą też być świetną podpowiedzią jak radzić sobie z wyrażaniem emocji, kiedy dziecko czuje, że złość nadchodzi. Poniżej zaprezentowany jest przykład takiego “kodeksu złości”.
MOŻNA:
- powiedzieć co mi przeszkadza
- narysować złość
- wyrwać kartkę z brudnopisu i ją zgnieść
- płakać
- uderzać rękami o podłogę
- skakać przez 2 minuty na podłodze
- posiedzieć na podłodze
- odejść w ciche miejsce
- zacisnąć pięści
NIE MOŻNA:
- używać wulgarnych słów
- niszczyć przedmiotów
- pluć
- gryźć
- drapać
- skakać po łóżku/ meblach
- rzucać przedmiotami
- uciekać mamie i tacie
- bić kogokolwiek
• bądźcie zgodni i konsekwentni
Ustalcie wspólnie (wszyscy, którzy biorą udział w opiece nad dzieckiem oraz dziecko) zasady, jakie mają obowiązywać, tak aby każdy mógł wyrazić swoje zdanie. Dzięki temu, że wszyscy dobrowolnie je zaakceptują, łatwiej będzie się do nich odwoływać. Wśród tych zasad mogą pojawić się także konsekwencje ich nieprzestrzegania.
Jeśli jedno z rodziców będzie reagowało w odmienny sposób na zachowanie dziecka, może ono próbować “załatwiać sprawy” z tym rodzicem, który jemu ulega a ustalone reguły stracą moc. Może to mieć jeszcze inny groźny skutek – koalicja dziecka z jednym z rodziców może stać się przyczyną pojawiania się trudności w relacji rodziców jako pary.
Dzieci dopiero uczą się zasad i reguł jakie obowiązują w świecie zewnętrznym. Uczą się również siebie, swojej indywidualności, potrzeb, swojego sprawstwa. W związku z tym, że często ich potrzeby i chęci zderzają się z oczekiwaniami społecznymi, dziecko bada granice i sprawdza na ile może sobie pozwolić. Rolą rodzica jest w tej sytuacji tworzenie tych granic, uwzględniając szeroko pojęte dobro dziecka (zarówno w danym momencie jak i w przyszłości), jego indywidualność i bezpieczeństwo. Konsekwentne pilnowanie tych granic to dla dziecka pierwsza lekcja kontrolowania swoich emocji, dostrzegania potrzeb i odczuć innych osób a także ich poszanowania.
Trzeba pamiętać o tym, że wraz z dorastaniem i dojrzewaniem ludzie zyskują niezależność i będą modyfikować swój system wartości; nie zawsze dla dziecka najważniejsze pozostanie to czego uczyła go mama czy tata, zadaniem rodziców jednak jest zapewnienie dziecku podstaw do bezpiecznego poruszania się w świecie pełnym innych ludzi.
• w pierwszej kolejności zadbajcie o bezpieczeństwo dziecka
W momencie kiedy dziecko wyraża złość w sposób niezgodny z przyjętymi zasadami i przypomnienie o obowiązujących regułach nie przynoszą efektu nie należy poświęcać dziecku zbyt wiele uwagi, trzeba jednak – w pierwszej kolejności – zadbać o jego bezpieczeństwo, czyli np. dopilnować, żeby nie wybiegło na ulicę, przenieść je w bezpieczne miejsce w domu, aby nie zrobiło sobie krzywdy, monitorować sytuację, nawet po opuszczeniu pokoju, w którym znajduje się dziecko.
• odwróćcie uwagę
Kiedy widzicie, że zbliża się atak złości, możecie spróbować odwrócić uwagę dziecka od bodźca wywołującego złość, możecie np. zmienić temat, uciąć rozmowę, skierować uwagę dziecka na czynność, którą wykonywało wcześniej, dać dziecku “zadanie specjalne”, które pozwoli mu się wykazać.
• podczas “ataku złości” zminimalizujcie poświęcanie dziecku uwagi
W sytuacji kiedy wiecie już, że dziecko jest bezpieczne nie poświęcajcie mu zbyt wiele uwagi. Można powiedzieć dziecku, że takie zachowanie nie podoba się mamie/tacie, ale rozmowę z dzieckiem powinno się rozpocząć wtedy, kiedy dziecko się uspokoi.
Nie należy też negocjować z dzieckiem, ani mu ulegać, czyli np. nie powinno się obiecywać nagrody, wyjścia na plac zabaw, na spacer w zamian za dobre zachowanie (jeśli będziecie tak postępować istnieje duże prawdopodobieństwo, że dziecko nauczy się, że złe zachowanie powoduje osiągnięcie celu), a także nie należy zgadzać się na prośby dziecka, pomimo wcześniejszego sprzeciwu.
• rozmawiajcie z dzieckiem
Kiedy atak złości ustąpi warto omówić to co się wydarzyło. Możecie wyjaśnić dziecku, że widzicie i rozumiecie jego złość, mówiąc np. “widzę, że jesteś zdenerwowany, masz prawo się złościć, ale nie zgadzam się na takie zachowanie”. Podczas takiej rozmowy nie krytykujcie nadmiernie dziecka, zamiast tego zaproponujcie mu inne sposoby radzenia sobie z trudnymi emocjami.
• sprawcie, aby wasze reakcje były przewidywalne
Ważne, aby zawsze reagować w taki sam sposób na zachowanie dziecka, które jest niezgodne z zasadami. Zachowanie rodzica powinno być dla dziecka przewidywalne, wtedy jest szansa na to, że zrezygnuje z kolejnych prób “testowania go” w różnych sytuacjach.
• dawajcie dobry przykład
Starajcie się wyrażać swoją złość w sposób konstruktywny, mówić o niej, pokazywać dziecku w jaki sposób należy rozwiązywać konflikty i radzić sobie w trudnych sytuacjach. Pamiętajmy, że dziecko jest świetnym obserwatorem i bardzo dobrze potrafi naśladować zachowanie dorosłych.
Reakcje rodziców a korzyści dla wszystkich
Reagowanie na niepokojące zachowanie dziecka jest niezwykle ważne, niezależnie od tego w jakim jest wieku, ponieważ przekazujemy mu w ten sposób informację o tym jak funkcjonuje świat i jakie zasady obowiązują w życiu społecznym.
Należy pamiętać, że uciążliwe zachowanie dziecka często jest związane z fazą jego rozwoju i pojawia się po to, aby dziecko lepiej przystosowało się do tego co czeka je w przyszłości.
Ponadto, dzięki odpowiednim reakcjom rodziców dziecko będzie uczyło się respektowania granic innych ludzi, w tym swoich najbliższych, będzie szanowało prawo innych ludzi do wyrażania złości, a także samo będzie potrafiło wyrażać emocje w sposób konstruktywny i akceptowalny dla innych.
Z drugiej strony, dziecko na dalszych etapach rozwoju będzie wiedziało, że nie trzeba tłumić swoich emocji – to może uchronić je przed wieloma negatywnymi konsekwencjami. Rodzice mogą więc sprawić, że ich dziecko będzie czuło się bezpiecznie oraz, że będzie żyło w zrozumiałym i przewidywalnym świecie.
mgr Agata Zapała – psycholog
