Sorry, this entry is only available in Polish. For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.
Najlepsze rezultaty w leczeniu zaburzeń o charakterzeotępiennym można uzyskać stosując połączoną terapię farmakologiczną z oddziaływaniem poza farmakologicznym, które powinno być integralną częścią całościowej koncepcji leczenia zaburzeń funkcji poznawczych. Czym zatem jest rehabilitacja funkcji poznawczych? Większości osób termin rehabilitacja kojarzy się z przywracaniem sprawności ruchowej, a przecież może ona obejmować także działania podejmowane w celu odzyskania, w jak największym stopniu, sprawności umysłowej.
Rehabilitacja (łac. re – znów, na nowo, przeciw, habilis – sprawny, należyty, stosowny) jest bowiem procesem, którego celem jest m.in. przywrócenie człowiekowi utraconych funkcji w przebiegu choroby, poprawa jakości życia i integracji społecznej oraz osiągnięcie, przy aktywnym udziale chorego, możliwie najwyższego poziomu jego codziennego funkcjonowania. Czy, podejmując leczenie i przeciwstawiając się rozwojowi demencji, nie tego właśnie byśmy sobie życzyli?
Rehabilitacja funkcji poznawczych obejmuje postępowanie poza farmakologiczne, które według rekomendacji Interdyscyplinarnej Grupy Ekspertów Rozpoznawania i Leczenia Otępień powinno być zalecane u większości chorych. Podejmowane działania prowadzone są w oparciu o szereg metod i technik terapeutycznych, które mogą być realizowane przez opiekuna w środowisku domowym. Z treningiem prokognitywnym (treningiem pamięci, treningiem funkcji poznawczych) możecie Państwo zapoznać się w innym numerze Biuletynu EM. W bieżącym numerze chciałbym przedstawić działania, które być może nieświadomie są już realizowane przez część opiekunów. Należy przy tym pamiętać, że poza podejmowanymi czucie ma także wpływ życzliwy i zapewniający poczucie bezpieczeństwa, stosunek najbliższych wobec chorego.
TRENING ORIENTACHI W RZECZYWISTOŚCI
Trening orientacji w rzeczywistości polega na wielokrotnym, powtarzanym w krótkich odstępach czasu, przypominaniu informacji dotyczących chorego i jego środowiska. Powtarzane informacje powinny zawierać dane takie jak: data urodzenia, wiek chorego, jego aktualne miejsce pobytu, a także podstawowe informacje na temat bliskich (imiona, stopień pokrewieństwa, wiek itd.). Terapia ta może być prowadzona w sposób niesformalizowany, to znaczy przez opiekuna rodzinnego w warunkach domowych, jak również może być prowadzona przez terapeutę podczas zajęć grupowych lub indywidualnych.
TERAPIA REMINISCENCYJNA
Terapia reminiscencyjna polega na odwoływaniu się do przeżyć i doświadczeń z przeszłości chorego przy użyciu różnego rodzaju bodźców, takich jak: stare fotografie (np. rodzinne), ważne wydarzenia, dawniej używane przedmioty, filmy, nagrania z czasów młodości chorego. Terapia ta, w najprostszej postaci, może być prowadzona indywidualnie przez bezpośrednich opiekunów, np. podczas wspólnego oglądania albumów rodzinnych. Należy starać się dotrzeć do najlepiej zachowanych wspomnień i podtrzymywać je. W specjalistycznych ośrodkach terapia ta prowadzona jest w grupach przez wykwalifikowanych terapeutów, którzy unikając wywoływania negatywnych emocji, umiejętnie zachęcają chorych do dzielenia się swoimi wspomnieniami i wspólnego dyskutowania na ich temat. Terapia ta, poza oddziaływaniem na procesy poznawcze, wpływa również na nastrój, dlatego należy starać się przywoływać pozytywne, radosne wspomnienia, a unikać nieprzyjemnych przeżyć. Usprawnia ona zdolność komunikacji, zarówno werbalnej jak i pozawerbalnej. Podkreśla się pozytywny wpływ tej terapii zarówno na pacjenta, jak i jego opiekuna, ponieważ ma ona istotne znaczenie dla podtrzymania poczucia tożsamości chorego, a opiekun biorący w niej udział w większym zakresie potrafi zrozumieć chorobę.
TERAPIA ZAJĘCIOWA
Terapia zajęciowa polega na wykonywaniu czynności, które w przeszłości stanowiły dla chorego źródło satysfakcji. Czynnościami tymi mogą być majsterkowanie, szydełkowanie, robienie na drutach, pielęgnacja roślin, praca w ogródku, prace domowe czy kuchenne. Może być ona realizowana podczas zajęć grupowych, ale najlepiej jest prowadzić ją w środowisku chorego – w domu, angażując chorego do pomocy w domowych czynnościach dnia codziennego. W literaturze podkreślane jest duże znaczenie tej terapii, ponieważ zaspokaja ona psychospołeczne potrzeby chorych, podtrzymuje zachowane umiejętności, a także przeciwdziała występowaniu zaburzeń zachowania i daje poczucie „bycia potrzebnym”. Nie bez znaczenia też jest fakt, że metoda ta jest bardzo łatwa do stosowania. Jej realizowanie, jak w przypadku pozostałych terapii, wymaga przestrzegania jednak pewnych zasad m.in. poziom trudności i złożoność podejmowanych przez pacjenta działań powinien być dostosowany do jego możliwości.
TERAPIA WALIDACYJNA
Polega na uważnym słuchaniu wypowiedzi chorego i wskazywaniu mu, które z nich są sensowne i znaczące, a także na poznaniu uczuć chorego, uznaniu ich i utwierdzeniu go co do ich ważności. Cel ten można osiągnąć poprzez rozmowę z chorym, wysłuchanie go i poświęcenie mu chwili czasu. U osób ze znacznym stopniem zaawansowania choroby terapia ta ogranicza się do kontaktu pozawerbalnego, który polega na „byciu z chorym”, trzymaniu go chwile za rękę, przytuleniu, zapewnieniu o swojej obecności.
ARTTERAPIA
Terapia poprzez sztukę jest rodzajem psychoterapii polegającej na wyrażaniu swoich emocji za pomocą aktywności twórczej, która może być realizowana m. in. poprzez rysowanie, malowanie, rzeźbienie, lepienie z plasteliny lub gliny, kolorowanie, wyklejanie (collage). Najczęściej prowadzona jest w grupach przez terapeutę. Pozwala ona chorym, szczególnie z zaburzeniami mowy, na pozawerbalne wyrażenie swoich emocji kolorem, formą lub kształtem. Umożliwia samodzielne decydowanie w zakresie wyboru materiału, koloru i tematu pracy, co daje pewnego rodzaju poczucie niezależności. Aktywne tworzenie podtrzymuje zdolności ruchowe, manualne oraz praksję konstrukcyjną. Ponadto stymuluje do kreatywnego myślenia i sprzyja podtrzymywaniu kontaktów społecznych. Powyższy model terapii dotyczy osób z łagodnymi lub średnio zaawansowanymi zaburzeniami funkcji poznawczych. U chorych z cięższymi postaciami choroby terapia sprowadzać się może do kolorowania obrazków, rola terapeuty natomiast do sugerowania wyboru odpowiednich kolorów. U części pacjentów, zwłaszcza że znacznego stopnia zaburzeniami ruchowymi, uwagi i koncentracji, stosowanie terapii sztuką może być trudne i przynosić efekty odwrotne do zamierzonych, dlatego też bardzo ważna jest rola wykwalifikowanego terapeuty, który w sposób odpowiedni dostosowuje ćwiczenia do poziomu otępienia i stanu chorego konkretnego dnia.
MUZYKOTERAPIA
Muzykoterapia polega na wykorzystaniu muzyki lub jej elementów w celu uzyskania efektów terapeutycznych. Daje ona wiele możliwości terapeutycznych, takich jak: śpiewanie, granie na instrumentach, klaskanie do rytmu lub jego wystukiwanie. Powinny one być stosowane w zależności od stopnia zaburzeń funkcji poznawczych. Terapia ta może być prowadzona w grupach terapeutycznych i polegać na odtwarzaniu chorym popularnych piosenek z czasów ich młodości (lub pieśni religijnych, narodowych), wspólnym śpiewaniu, tańczeniu czy choćby klaskaniu w rytm muzyki. Może ją również samodzielnie stosować opiekun rodzinny. W przeprowadzonych badaniach zaobserwowano pozytywny wpływ muzykoterapii na stan emocjonalny, nastrój (działa uspokajająco) oraz interakcje społeczne.
Przedstawione metody nie są wyłącznie sposobem na wspólne spędzanie czasu z chorym. W przypadku osoby z otępieniem są równocześnie interwencją terapeutyczną i dlatego należy przestrzegać zasad, które pozwolą na osiągnięcie, w możliwie największym stopniu, celów terapii i utrzymać charakter terapeutyczny wspólnych zajęć. Mają one taki charakter gdy są w prawidłowy sposób dostosowane do rodzaju i poziomu zaburzeń konkretnego pacjenta, do jego możliwości i potrzeb danego dnia. Nie mogą być zbyt trudne, ani zbyt proste, nie mogą także wywoływać negatywnych emocji. Są to zasady i sytuacje, które potrafi przewidzieć i prawidłowo na nie zareagować wykwalifikowany terapeuta, a w których ciężko czasem odnaleźć się najbliższemu opiekunowi. Nie sposób przedstawić ich wszystkich w niniejszym artykule. Dlatego też w procesie postępowania poza farmakologicznego niezwykle ważna i kluczowa jest edukacja osoby, która spędza z pacjentem i poświęca mu najwięcej czasu – opiekuna. Świadomy i zaangażowany opiekun to konieczny element dobrej opieki i prawidłowego leczenia.
dr n. med. Jerzy Kolenda
