Sorry, this entry is only available in Polish. For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.
Kaszel to obronny odruch organizmu eliminujący zainhalowane cząstki, patogeny, ciała obce lub nadmiar wydzieliny. Może być to odruch fizjologiczny, np. przy zachłyśnięciu, jak i objaw chorobowy. Kaszel jest zjawiskiem bardzo powszechnym. Jest jednym z najczęstszych objawów u dzieci, będących przyczyną zgłoszenia się do pediatry lub lekarza rodzinnego. U zdrowego dziecka w wieku szkolnym może wystąpić nawet do ok. 30 razy w ciągu doby, częściej u dziewczynek, ponieważ mają one ? żywszy? odruch. Badania przeprowadzone w dużych grupach dzieci mówią, że na 1000 dzieci blisko 1/3 miała kaszel w ciągu ostatniego tygodnia oraz miesiąca. U dzieci najczęstszą przyczyną kaszlu są zakażenia dróg oddechowych.
Kaszel można podzielić na kilka kategorii w zależności od jego charakteru. Istnieje więc kaszel suchy, mokry, inaczej nazywany wilgotnym (produktywnym) i krtaniowy. W zależności od czasu trwania wyróżniamy kaszel ostry (trwający do 3 tygodni), kaszel podostry lub przewlekający się trwający 3-8 tygodni oraz przewlekły trwający powyżej 8 tygodni (choć wg innych kryteriów za kaszel przewlekły uznaje się już kaszel występujący powyżej 4 tygodni). Do najczęstszych przyczyn kaszlu ostrego zalicza się wirusowe zakażenia układu oddechowego, krztusiec oraz inne typowe i atypowe bakteryjne zapalenia płuc, czynniki środowiskowe, np. dym tytoniowy, aspiracja ciała obcego lub astma. Należy też pamiętać o innych przyczynach nie związanych z układem oddechowym, do których należą m.in. alergiczny nieżyt nosa czy refluks przełykowo- żołądkowy.
Kaszel przewlekły to dolegliwość, która zaburza sen, utrudnia funkcjonowanie w szkole, a także utrudnia zabawę czy kontakt z rówieśnikami. Jego przyczyna może być błaha- np. nadreaktywność po infekcji ( ustępuje samoistnie), może też być związana z poważną chorobą. Wśród dzieci kaszlących przewlekle wyróżnia się dwa rodzaje kaszlu. Pierwszy z nich to kaszel specyficzny, czyli taki, gdzie na podstawie wywiadu, badania i ewentualnie badań dodatkowych można z dużym prawdopodobieństwem ustalić przyczynę kaszlu, np. suchy kaszel nasilający się przy wysiłku i podczas infekcji u pacjenta z alergią objawiającą się atopowym zapaleniem skóry może sugerować astmę. Z kolei kaszel o nagłym początku, często poprzedzony krztuszeniem się u dziecka dotychczas zdrowego może sugerować aspirację ciała obcego, czyli utknięcie w drogach oddechowych małego przedmiotu, np. koralika.
Drugim rodzajem kaszlu jest natomiast kaszel niespecyficzny, czyli taki którego przyczynę trudno jest znaleźć w badaniu czy podczas zbierania wywiadu lekarskiego. Najczęstszą przyczyną takiego kaszlu jest tzw. kaszel pozakaźny. Na szczęście kaszel ten ustępuje stopniowo, samoistnie, u 90% dzieci w ciągu 3 tygodni. Do innych przyczyn kaszlu nieswoistego zalicza się tzw. zespół kaszlu z górnych dróg oddechowych, czyli mówiąc prościej taka sytuacja kiedy istnieje przewlekły stan zapalny prowadzący do spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła lub podrażnienia tej okolicy w rezultacie w prowokującego kaszel. Do sytuacji takiej może dochodzić przy przeroście migdałka gardłowego, przewlekłego zapalenia zatok obocznych nosa, przewlekłego i ostrego nieżytu nosa (kataru) na tle alergicznym lub infekcyjnym. Ten kaszel jest najczęstszym rodzajem kaszlu przewlekłego. Do innych przyczyn kaszlu nieswoistego należą refluks żołądkowo-przełykowy, narażenie na dym tytoniowy, kaszel polekowy (np. przy stosowaniu nitrofurantoiny) kaszel nawykowy i psychogenny (dziecko nie kaszle w nocy!)
Różne są też przyczyny kaszlu przewlekłego w zależności od wieku. U młodszych dzieci związany jest najczęściej z anomaliami rozwojowymi, dysplazją oskrzelowo-płucną, czynnikami środowiskowymi oraz refluksem żołądkowo-przełykowym, dlatego jeśli noworodek lub niemowlę kaszle bez wyraźnej infekcji trzeba koniecznie skontaktować się z lekarzem specjalistą. U starszych dzieci, szczególnie w wieku przedszkolnym do przyczyn tych należy kaszel związany ze spływaniem wydzieliny z zatok, kaszel poinfekcyjny i w tych dwóch przypadkach należy uzbroić się w cierpliwość, dbać o prawidłowe oczyszczanie nosa, częste przebywanie na świeżym powietrzu i bezwzględne unikanie dymu papierosowego. W tym wieku dość częstymi przyczynami kaszlu mogą być też astma oraz refluks żołądkowo-przełykowy ( kaszel u dzieci z dolegliwościami z przewodu pokarmowego).
Jeśli przyczyna kaszlu jest trudna do ustalenia należy rozważyć czy nie jest to kaszel związany z infekcją bakterią nietypową (Mycoplazmą), kaszel poinfekcyjny oraz kaszel psychogenny (ten rodzaj kaszlu ustępuje w nocy). Jedną z najczęstszych przyczyn przewlekania się kaszlu jest poinfekcyjna nadreaktywność oskrzeli, która jest wynikiem uszkodzenia nabłonka dróg oddechowych. Kaszel ten jest suchy, występuje po ekspozycji na zimne powietrze czy wysiłek fizyczny i może trwać od 8 do 12 tygodni stopniowo zmniejszając się.
W jakich sytuacjach kaszel powinien budzić niepokój? Na pewno kiedy nadmiernie nasila się w czasie ( zamiast się zmniejszać), kiedy bez znanej przyczyny staje się przewlekły (trwa powyżej 8 tygodni) oraz kiedy obecne są objawy alarmowe. Do objawów tych zalicza się gorączkę, duszność, spadek masy ciała, krwioplucie, przyspieszony oddech, stopniowe nasilanie się kaszlu, wiązek z karmieniem oraz początek w okresie noworodkowym.
Do powikłań ostrego kaszlu należą m.in.: pękanie naczyń krwionośnych, bóle głowy, refluks żołądkowo-przełykowy, omdlenia, a w przypadki kaszlu przewlekłego na pierwszy plan wysuwają się problemy natury psychologicznej oraz społecznej- obniżona jakość życia związana z ciągłym uporczywym kaszel czy problemy szkolne. Dlatego też nie wolno bagatelizować kaszlu przewlekłego.
Ze względu na to, że istnieje tak wiele przyczyn kaszlu jego leczenie powinno być wyłącznie przyczynowe.
Leczenie objawowe, czyli takie, które hamuje kaszel lub odwrotnie nasila go poprzez działanie wykrztuśne powinno być stosowane tylko w wyjątkowych sytuacjach. Kaszel to naturalny odruch obronny i tłumienie go lub prowokowanie bez znanej przyczyny nie ma sensu. Dlatego najlepsze jest zawsze leczenie przyczynowe.
Oczywiście czasem trudno od razu poznać przyczynę, szczególnie gdy kaszel trwa krótko. Warto jednak pamiętać, że zbyt pochopne podanie leków ” na kaszel” może spowodować działania niepożądane i opóźnić prawidłową diagnostykę. Oczywiście jeśli kaszlowi towarzyszy, np. gorączka zaleca się podanie leków przeciwgorączkowych. Warto także skorzystać z inhalatora i wykonać inhalacje z soli fizjologicznej- nawilża ona drogi oddechowe i pomaga tym samym sprawnie eliminować patogeny.
Co zatem zrobić, by uchronić dziecko przed kaszlem lub zminimalizować dyskomfort z nim związany? Jak pisałam wcześniej zawsze warto wykonać inhalacje z soli fizjologicznej, a także wspomagać odporność chociażby profilaktycznym podawaniem witaminy D. Jeśli dziecko ma rozpoznaną astmę warto skonsultować się ze specjalistą- może należy zmodyfikować leczenie? Warto także zadbać o to, by dziecko nie przebywało w pomieszczeniach, gdzie pali się papierosy lub wśród osób już chorujących, wietrzyć sypialnię przed spaniem oraz regularnie przebywać na świeżym powietrzu, mimo, że jesienna pogoda nie zachęca do spacerów.
lek. Anna Ratajczak – specjalista chorób dzieci
