Każdy z nas chce żyć jak najdłużej, w jak najlepszym zdrowiu, z zachowaniem pełnej sprawności intelektualnej.
Rzeczywistość jednak jest taka, że wraz z upływem lat wzrasta ryzyko zachorowania na coraz więcej chorób, które mogą wpływać na nasze funkcjonowanie w tym na pracę mózgu i pogorszenie pamięci oraz innych zdolności intelektualnych.
Prognozy demograficzne wskazują, że długość życia stale się wydłuża. Z jednej strony jest to bardzo dobra wiadomość, ale jednocześnie oznacza to, że coraz więcej osób będzie wymagało leczenia z powodu chorób związanych z wiekiem. Do tych chorób należy między innymi choroba Alzheimera. Wyniki badań wskazują, że po przekroczeniu 80 roku życia prawie połowa z nas będzie cierpiała na poważne zaburzenia pamięci i/lub otępienie. Czytając te słowa większość czytelników zapewne ma nadzieję, że będzie w tych 50 procentach których ten problem nie dotknie. Niestety mam dla nich niedobrą wiadomość, jeżeli nie zachorujesz Ty to chory będzie Twój bliski, a na Ciebie spadnie ciężar opieki.
Czy jednak musi tak być? Czy jesteśmy skazani przez statystykę i prognozy naukowców na taki los? Najnowsze badania wskazują, że można zmienić te niepokojące trendy i wpłynąć na to jak będziemy funkcjonowali na starość i czy będziemy z niej zadowoleni czy też nie. Najciekawszym wnioskiem jaki można wyciągnąć z tych badań jest fakt, że w głównej mierze nie zależy to od lekarzy, farmaceutów i naukowców tylko od nas samych. To właśnie styl życia jaki prowadzimy determinuje jak będzie ono wyglądało w późniejszych latach.
W ciągu ostatnich kilku dekad, naukowcy bardzo wnikliwie przyglądają się i badają procesy demograficzne oraz czynniki rozwoju różnych chorób wieku senioralnego w tym także choroby Alzheimera.
Okazuje się, że rezultaty tych najnowszych badań nie potwierdzają wcześniejszych prognoz dotyczących zachorowania na tę chorobę. Co prawda w dalszym ciągu obserwowane jest starzenie się populacji i wydłużanie życia, to jednak wzrost występowania zaburzeń pamięci i otępienia jest mniejszy niż był prognozowany przed 20-30 laty. Powodem tego, jak wskazują badania, jest rozwój świadomości zdrowotnej społeczeństw i eliminowanie czynników ryzyka rozwoju zaburzeń pamięci.
Powstaje zatem pytanie jak to jest możliwe? Czy można zapobiec chorobie Alzheimera?
Choroba Alzheimera jest uznawana za najczęstszą przyczynę zaburzeń pamięci i rozwoju otępienia wśród pacjentów powyżej 60 r.ż.
Naukowcy wskazują 3 różne mechanizmy odpowiedzialne za jej powstanie. Są to nieprawidłowe zmiany w procesach zachodzących w naszym mózgu i należą do nich:
- Odkładanie się białka zwanego Beta-Amyloidem w przestrzeni między komórkowej (pomiędzy neuronami czyli komórkami mózgowymi). Ulega ono agregacji i tworzy tak zwane płytki starcze, które działają toksycznie na komórki nerwowe doprowadzając do ich zaniku.
- Powstawania nieprawidłowego białka Tau w wyniku niszczenia systemu służącego do transportu substancji wewnątrz komórek nerwowych. Prowadzi to do ich degradacji i obumierania.
- Zanik komórek nerwowych, do którego dochodzi w wyniku wyżej opisanych procesów.
Pomimo bardzo intensywnych prac badawczych jak dotąd nie jest znana przyczyna, która inicjuje wyżej opisane zjawiska.
Ponadto badania wykazały, że nie u wszystkich osób, u których stwierdza się wyżej opisane nieprawidłowości rozwijają się poważne zaburzenia pamięci. Szacuje się, że tylko za 40-60% przypadków zdiagnozowanego otępienia odpowiada właśnie ta patologia. Oznacza to, że za około połowę zachorowań muszą odpowiadać inne czynniki.
Naukowcy uważają, że drugą co do częstości przyczyną rozwoju zaburzeń pamięci są tak zwane choroby sercowo-naczyniowe czyli miażdżyca (kiedyś popularnie nazywana sklerozą) i choroby serca, do których przede wszystkim należy zaliczyć zaburzenia rytmu (np.: migotanie przedsionków) oraz niewydolność serca na różnym tle.
Bardzo ciekawy jest fakt, że czynniki rozwoju choroby Alzheimera pokrywają się z czynnikami rozwoju tych chorób (sercowo-naczyniowych).
Czynnikami ryzyka nazywamy różnego rodzaju nawyki, zachowania, okoliczności lub warunki, które zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju danej choroby. Podzielić je można na modyfikowalne i niemodyfikowalne.
Czynniki modyfikowalne to takie, na które mamy wpływ i możemy je zmienić przez nasze postępowanie i zachowanie. Czynniki niemodyfikowalne to takie, które w żaden sposób nie zależą od naszej woli. Zaliczyć do nich można: wiek, płeć, genetyka, rasa i pochodzenie etniczne.
Na te czynniki nie mamy żadnego wpływu, więc nie będę im poświęcał więcej miejsca w tym artykule. Zajmę się natomiast bardziej szczegółowo czynnikami modyfikowalnymi.
Należą do nich: wysoki poziom cholesterolu, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, palenie papierosów (tytoniu), brak aktywności fizycznej, otyłość, dieta (niezdrowe nawyki żywieniowe).
Wysoki poziom cholesterolu
Cholesterol jest substancją tłuszczową, która w organizmie transportowana jest za pomocą białek, z którymi tworzy kompleksy białkowo-tłuszczowe. Kompleksy te zwane są lipoproteinami. Można wyróżnić dwie główne grupy takich kompleksów w zależności od ich gęstości: HDL i LDL. HDL to lipoproteiny o wysokiej gęstości i są odpowiedzialne za transport tłuszczów z różnych narządów, przede wszystkim z układu pokarmowego i tkanki tłuszczowej do wątroby gdzie przetwarzane są one głównie na glukozę, która jest źródłem energii dla organizmu. Dlatego HDL nazywany jest “dobrym cholesterolem”. LDL czyli lipoproteiny o niskiej gęstości zwane są “złym cholesterolem”, ponieważ transportują one tłuszcze z wątroby głównie do tkanki tłuszczowej gdzie są magazynowane. Dzieje się tak gdy organizm ma za dużo energii w postaci cukru i przerabia go na tłuszcz w wątrobie, bo tylko w tej postaci może być magazynowana energia. To właśnie wysoki poziom LDL wiąże się z szeregiem chorób sercowo-naczyniowych i jest czynnikiem ryzyka ich rozwoju. Zbyt dużo cholesterolu LDL, może powodować gromadzenie (magazynowanie) się substancji tłuszczowych nie tylko w tkance tłuszczowej, ale też w innych narządach oraz ścianach tętnic i prowadzić do powstawania miażdżycy.
Wysoki poziom cholesterolu LDL jest często spowodowany czynnikami takimi jak niezdrowa dieta (spożywanie zbyt dużej ilości węglowodanów i tłuszczów), palenie tytoniu, brak aktywności fizycznej, wysokie spożycie alkoholu oraz choroby wątroby i nerek.
Aby obniżyć poziom cholesterolu LDL, powinno się stosować zbilansowaną dietę, regularnie ćwiczyć i rzucić palenie. Osobom z wyjątkowo wysokim poziomem cholesterolu LDL, u których nie udało się go zredukować poprzez postępowanie pozafarmakologiczne zaleca się stosowanie odpowiednich leków.
Nadciśnienie tętnicze
Wysokie ciśnienie krwi, znane jako nadciśnienie, występuje gdy siła nacisku krwi na ściany tętnicy jest większa niż normalnie. Powoduje to dodatkowe obciążenie serca i naczyń krwionośnych, co z kolei zwiększa ryzyko niewydolności serca, zawału serca, udaru mózgu i innych poważnych chorób oraz jest kolejnym czynnikiem przyczyniającym się do zaburzeń pamięci i rozwoju choroby Alzheimera.
Wysokie ciśnienie krwi jest często bezobjawowe, ale może je łatwo zdiagnozować za pomocą rutynowych pomiarów.
Nadciśnienie jest często związane z nadwagą, brakiem aktywności fizycznej, wysokim spożyciem soli lub alkoholu oraz historią choroby w rodzinie, ale w niektórych przypadkach może nie mieć widocznej przyczyny. Zmiana stylu życia może pomóc w obniżeniu wysokiego ciśnienia krwi, ale należy pamiętać, że im dłużej utrzymują się jego wysokie wartości tym trudniej jest jest je zredukować poprzez postępowanie pozafarmakologiczne i konieczne jest włączenie leków. Dlatego też należy regularnie kontrolować ciśnienie krwi i w przypadku zbyt wysokich wartości zgłosić się do lekarza. W tym miejscu chciałbym zwrócić uwagę, że prawidłowe ciśnienie krwi u osób młodych to 120/80 mmHg, natomiast u osób starszych po 80 r.ż. nie należy przesadnie go redukować i za zadowalające można uznać wartości do 140/85 mmHg.
Cukrzyca
Cukrzyca to stan powodujący wysoki poziom glukozy, czyli cukru we krwi i jest kolejnym czynnikiem ryzyka wspólnym dla rozwoju choroby Alzheimera oraz chorób sercowo-naczyniowych. Przewlekle wysoki poziom glukozy we krwi uszkadza ściany tętnic i przyczynia się do powstawania miażdżycy. Miażdżyca prowadzi natomiast do zwężania się naczyń krwionośnych przez co blokuje dopływ krwi do narządów (między innymi mózgu i serca). Konsekwencją jest ich niedokrwienie, co z kolei może prowadzić do udaru lub zawału. Zmniejszenie przepływu krwi przez mózg powoduje też niewystarczające odżywienie neuronów i ich obumieranie.
Istnieją dwa rodzaje cukrzycy: typ 1, który polega na niezdolności organizmu do wytwarzania insuliny i który zwykle rozwija się u dzieci i młodych dorosłych oraz cukrzyca typu 2, która częściej dotyka osoby starsze. Cukrzyca typu 2 jest ściśle związana ze stylem życia, który prowadzi do nadwagi i braku aktywności fizycznej.
Stosowanie zrównoważonej diety, regularnych ćwiczeń i prowadzenie ogólnie zdrowego stylu życia może zapobiegać wystąpieniu tej choroby, a u osób, które już na nią cierpią może pomóc w jej kontrolowaniu. U osób chorych na cukrzycę bardzo ważne jest także dokładne kontrolowanie poziomu cukru we krwi, co pomaga zmniejszyć ryzyko jej powikłań w tym zaburzeń pamięci i otępienia.
Palenie papierosów (tytoniu)
Palenie tytoniu jest czynnikiem, który bardzo silnie zwiększa ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych i wystąpienia otępienia. Palenie powoduje uszkodzenie i zwężenie tętnic. Wypalenie 1 papierosa powoduje istotne ich zwężenie na cały dzień (!). Tak jak w przypadku cukrzycy przyczynia się też do powstawania miażdżycy i związanych z nią konsekwencji. Nikotyna przyspiesza także bicie serca i zwiększa ciśnienie krwi, co oznacza, że serce musi ciężej pracować aby dostarczyć krew do wszystkich narządów.
Brak aktywności fizycznej
Brak aktywności fizycznej jest ważnym czynnikiem ryzyka chorób układu krążenia. Brak regularnych ćwiczeń zwiększa ryzyko nadwagi, wysokiego ciśnienia krwi i innych chorób, które zwiększają ryzyko wystąpienia zaburzeń pamięci.
Żeby można było uzyskać znaczne korzyści zdrowotne, eksperci zalecają, aby dorośli wykonywali co najmniej 150 minut umiarkowanych do intensywnych ćwiczeń tygodniowo. Idealnym rozwiązaniem dla seniorów jest spacerowanie 3 do 4 razy w tygodniu po około godzinę. Basen, tai-chi, aerobik czy jazda na rowerze są równie dobre. Jeśli nie jest to możliwe, to należy pamiętać, że każda aktywność fizyczna jest zawsze lepsza niż żadna.
Nadwaga i otyłość
Nadwaga jest kolejnym wiodącym czynnikiem ryzyka chorób układu krążenia oraz otępienia. Zarówno niezdrowa dieta, jak i brak aktywności fizycznej są czynnikami przyczyniającymi się do nadwagi.
Podejmowanie kroków w celu zmniejszenia masy ciała poprzez zmianę stylu życia, zwiększenia aktywności fizycznej oraz diety może pomóc zmniejszyć ryzyko szeregu chorób sercowo-naczyniowych, w tym choroby wieńcowej, udaru mózgu i oczywiście choroby Alzheimera.
Dieta
Niezdrowa dieta jest istotnym czynnikiem ryzyka chorób powodujących otępienie w tym chorób układu krążenia. Aby zmniejszyć to ryzyko, należy stosować zbilansowaną dietę złożoną z dużej ilości owoców, warzyw, złożonych węglowodanów oraz białka. Wskazane jest natomiast unikanie nadmiaru tłuszczów, soli i cukrów prostych. Warto pamiętać aby się nie objadać. Powinniśmy jeść częściej, co 3-4 godziny, 3 większe posiłki i 2 mniejsze ale porcje muszą być małe. Bezwzględnie też powinniśmy unikać przekąsek między posiłkami, nie jeść w pośpiechu ponieważ dzięki wolnemu jedzeniu nasycimy się mniejszą jego ilością .
Poza wyżej wymienionymi czynnikami ryzyka istnieje też wiele chorób, których objawami mogą być zaburzenia pamięci. Należą do nich m.in.: niedoczynność tarczycy, niedobór witaminy B12 lub kwasu foliowego, niedokrwistość, choroby nowotworowe, depresja, niewydolność wątroby lub nerek. Należy też pamiętać, że zaburzenia pamięci mogą być działaniem ubocznym wielu leków. Do takich leków przede wszystkim można zaliczyć te o działaniu nasennym i uspokajającym.
Na zakończenie przedstawię 5 prostych kroków, które każdy może zacząć stosować od zaraz i w ten sposób zmniejszyć ryzyko rozwoju otępienia.
Oto one:
- Stosuj zdrową dietę, bogatą w rośliny strączkowe, warzywa i płatki owsiane. ogranicz słodycze i przekąski. Pamiętaj o nawadnianiu – pij co najmniej 2 litry wody dziennie, unikaj napojów słodzonych.
- Bądź aktywny fizycznie . Regularne spacerowanie to przyjemny i łatwy sposób aby utrzymać dobrą kondycję fizyczną. Wpisz spacery na stałe do swego kalendarza. Jeżeli wolisz pływać, jeździć na rowerze lub uprawiasz tai-chi to świetnie. Rodzaj aktywności nie ma znaczenia, ważne żeby ćwiczyć regularnie 3- 4 razy w tygodniu co najmniej po 45 minut.
- Dbaj o serce i układ krążenia. Jeżeli palisz papierosy to zacznij od rzucenia tego strasznego nałogu. Ryzyko rozwoju otępienia u palaczy jest o 45 % większe niż u osób nie palących. Kontroluj regularnie ciśnienie tętnicze, poziom cukru i cholesterolu we krwi, jeżeli zostaną stwierdzone odchylenia wymagające leczenia stosuj je ściśle przestrzegając zaleceń lekarskich.
- Trenuj swój mózg. Udowodniono, że aktywność intelektualna jest związana ze zmniejszeniem zaniku komórek mózgowych zwłaszcza w okolicy hipokampów, struktur mózgu odpowiedzialnych za zapamiętywanie. To właśnie one jako pierwsze ulegają uszkodzeniu w chorobie Alzheimera. Każdy sposób jest dobry, aby trenować mózg. Możesz rozwiązywać krzyżówki, rebusy, sudoku, grać w gry planszowe, brydża, a także uczyć się nowych umiejętności np.: obsługi programów komputerowych, gry na instrumencie czy języka obcego. Pamiętaj, że aktywności te powinny być jak najbardziej różnorodne i wykonywane codziennie (!). Nie rezygnuj ze swojego hobby, staraj pokazać je całemu światu.
- Pozostań aktywny społecznie. Jest to chyba najprzyjemniejszy sposób aby zapobiegać otępieniu. Utrzymuj relacje ze znajomymi, poznawaj nowych ludzi, uczestnicz w wydarzeniach kulturalnych: co najmniej raz w miesiącu chodź do kina, teatru lub na koncert czy wystawę. Zawsze staraj się zabrać ze sobą jakiegoś znajomego lub umów się na wyjście całą grupą.
dr n. med. Marcin Ratajczak – specjalista neurolog
