Zapamiętywanie i odtwarzanie z pamięci jest procesem bardzo złożonym, polegającym na przetwarzaniu, segregowaniu oraz kodowaniu informacji. Pod powszechnie rozumianym pojęciem„pamięć” kryje się wiele składowych określanych funkcjami lub procesami poznawczymi. Należą do nich między innymi: uwaga, koncentracja, pamięć operacyjna, pamięć krótkotrwała, pamięć długotrwała, funkcje językowe, myślenie abstrakcyjne, procesy wzrokowo przestrzenne, itd.
Aby podtrzymać je na dobrym poziomie, należy, podobnie jak sprawność fizyczną, poddawać regularnemu treningowi. Ważne jest, aby podejmowana aktywność umysłowa, jeśli chcemy, aby miała charakter wielokierunkowy, aktywizowała szereg funkcji poznawczych, bo od ich wspólnego funkcjonowania zależy to, co nazywamy dobrą pamięcią.
W chorobie Alzheimera i innych zespołach otępiennych dochodzi do upośledzenia procesów poznawczych i pogorszenia funkcjonowania intelektualnego. Pogorszenie sprawności funkcji poznawczych może wystąpić także bez otępienia, co ma miejsce w tzw. łagodnych zaburzeniach poznawczych (ang. Mild Cognitive lmpairment – MCI).
Leczenie wspomnianych zaburzeń powinno opierać się na dwóch płaszczyznach i w razie potrzeby, stanowić połączenie obu tych form leczenia. Pierwszą z nich jest leczenie farmakologiczne (przy użyciu leków), a drugą postępowanie pozafarmakologiczne, do którego należy szereg specjalnie opracowanych technik terapeutycznych, mających na celu usprawnianie procesów poznawczych. Pamiętając, że„lepiej zapobiegać niż leczyć”, mogą one również pełnić rolę profilaktyki.
Według rekomendacji Interdyscyplinarnej Grupy Ekspertów Rozpoznawania i Leczenia Otępień postępowanie pozafarmakologiczne powinno być zalecane u większości chorych z zaburzeniami funkcji poznawczych. Stanowi ono ważny element leczenia i zbyt często jest lekceważone przez fachowy personel opiekujący się chorymi, jak również przez opiekunów rodzinnych.
Trening prokognitywny, określany często treningiem funkcji poznawczych lub ćwiczeniami pamięci, jest specjalnie skonstruowanym systemem programów treningowych ukierunkowanych na poprawę zdolności pamięciowych (pamięci krótkoterminowej, pamięci operacyjnej), koncentracji, uwagi, funkcji wykonawczych i innych. Jej celem jest usprawnienie ogólnych zdolności intelektualnych, a przez to poprawa jakości funkcjonowania codziennego.
Trening pamięci powinien być prowadzony przez odpowiednio przeszkolony personel (terapeuta, psycholog, lekarz), w niewielkich grupach terapeu- tycznych lub indywidualnie. Wymaga on wcześniejszej oceny stopnia zaburzeń poznawczych celem dostosowania ćwiczeń do poziomu zaburzeń pacjenta.
Zbyt łatwe ćwiczenia nie będą przynosić efektu, a zbyt trudne mogą zniechęcać chorego do podejmowania aktywności umysłowej, a w skrajnych przypadkach być źródłem niepokoju i frustracji pacjenta.
Wskazane jest, aby, podobnie jak w innych formach postępowania niefarmakologicznego, aktywizacja pacjenta realizowana była także w środowisku domowym przez opiekuna rodzinnego. Ćwiczenia pamięci są również bardzo przydatne dla osób zdrowych, chcących utrzymać na dobrym poziomie swoją sprawność umysłową.
Trening pamięci prowadzony jest wielokierunkowo, w oparciu o szereg metod terapeutycznych, takich jak: trening orientacji w rzeczywistości, terapia reminiscencyjna, terapia walidacyjna czy artterapia.
Praca wykwalifikowanego terapeuty nie powinna oznaczać braku aktywności pacjenta w środowisku domowym. Ważną role odgrywa wówczas zaangażowanie, wytrwałość i postawa opiekuna rodzinnego.
dr n. med. Jerzy Kolenda
