Jak można pomóc ludziom, którzy doznali uszkodzeń lub dysfunkcji mózgu w wyniku nieszczęśliwych wypadków lub chorób? Czy możemy zwiększyć ich szanse na powrót do zdrowia? Taki moment może przyjść nagle i nie można się do niego przygotować. W wyniku doznanych urazów nagle okazuje się, że nic nie jest takie jak było wcześniej.
Nasz autentyczny bohater – Pan Tomasz ma 42 lata, dotychczas wykonywał pracę administracyjną w dużej firmie; jego dochody sprawiały, że to on był głównym żywicielem rodziny. Żona jest nauczycielką języka angielskiego; mają dwójkę dzieci. Do tej pory pan Tomasz był pogodną i pomocną osobą, lubił spędzać czas ze swoimi dziećmi, a przynajmniej raz w tygodniu starał się wygospodarować trochę czasu na wspólne bieganie z grupą znajomych.
Wszystko zmieniło się od momentu, gdy pan Tomasz uległ wypadkowi samochodowemu. Doznał urazu czaszkowo-mózgowego, w następstwie którego doszło do uszkodzenia płatu czołowo-skroniowego. Po długiej hospitalizacji i rehabilitacji częściowo wrócił do zdrowia. Jednak prawie nie do poznania zmieniło się jego funkcjonowanie w domu.
Obecnie pan Tomasz przebywa na zwolnieniu lekarskim, ale nie chce w ogóle rozmawiać o swojej pracy – uważa, że już nigdy nie będzie w stanie do niej wrócić ani podjąć jakiejkolwiek innej. Jest przekonany, że jest bardzo ciężko chory i nie nadaje się już do aktywnego życia, jakie wiódł do tej pory. Całe dnie spędza w domu oglądając telewizję lub grając na konsoli. Z tego powodu coraz częściej pojawiają się kłótnie z dziećmi, gdyż pan Tomasz nie chce dopuścić ich do gry. Podobne konflikty pojawiają się w relacji z żoną, która zaczęła poszukiwać dla siebie pomocy u psychologa. Jest jej trudno, ponieważ teraz to ona więcej pracuje i oczekuje chociaż drobnej pomocy w domu ze strony męża.
Według niej mąż stał się “dużym dzieckiem” – uważa, że nie jest w stanie przygotować sobie samodzielnie nawet prostego posiłku, zrobić prania ani pomóc dzieciom w lekcjach. Jej zdaniem mąż jedynie czeka na to, aby rodzina wyręczała go w większości podstawowych czynności dnia codziennego.
Cała sytuacja dotyka także dalszych członków rodziny – np. teściowie i rodzice Pana Tomasza zgodnie uznają, że wymaga on nieustannej opieki. W związku z tym przy każdych odwiedzinach wyręczają go w najprostszych czynnościach. Często dochodzi przez to, do sprzeczek z żoną Pana Tomasza – teściowie obwiniają ją za to, że nie chce pomagać swojemu mężowi. Ze względu na pojawiające się po wypadku problemy z pamięcią, Pan Tomasz rozpoczął regularną rehabilitację funkcji poznawczych. Dzięki niej jest w stanie zapamiętać coraz więcej nowych rzeczy. Rodzina pana Tomasza ciągle jednak doświadcza nieustannych trudności związanych ze zmianą jego zachowania – brakiem samodzielności, brakiem perspektyw na przyszłość, spadkiem aktywności, rezygnacją z życia społecznego, trudnościami w odnalezieniu się w roli męża i ojca oraz nagłymi wybuchami złości.
Na konsultacji u psychologa, żona pana Tomasza dowiedziała się, że zarówno jej mąż, jak i cała rodzina powinna być objęta wsparciem psychologicznym. Pan Tomasz powinien uczestniczyć w całościowej rehabilitacji neuropsychologicznej. Poza terapią funkcji poznawczych, kluczem do poprawy stanu pacjenta są oddziaływania terapeutyczne koncentrujące się na poprawie jego stanu emocjonalnego, nauczeniu funkcjonowania go w nowej sytuacji życiowej, wzmacnianiu samodzielności, wsparciu psychologicznemu, wprowadzaniu i utrzymywaniu społecznych zachowań.
W toku pracy z psychologiem zarówno Pan Tomasz, jak i jego rodzina powinni pracować nad postrzeganiem jego jako osoby “powracającej do zdrowia”, a nie jako osoby chorej – wzmacniając jego samodzielność i aktywność. Dobrze zaplanowana rehabilitacja neuropsychologiczna jest sposobem na przywrócenie stabilnego funkcjonowania całej rodziny poprzez: psychoedukację członków rodziny, która pozwala wyjaśnić trudne zachowania pacjenta; uczy ich jak rozpoznawać sytuacje, które je nasilają oraz tego, jak sobie z nimi radzić oraz terapię rodzinną, i/lub indywidualne konsultacje poszczególnych członków rodziny.
Praca z całym systemem rodzinnym jest ważna z punktu widzenia wypracowania nowych, pozytywnych mechanizmów funkcjonowania rodziny, redukowania negatywnych stanów emocjonalnych oraz konstruktywnego rozwiązywania sytuacji konfliktowych. Praca z psychologiem ma na celu rozpracowanie mechanizmów, w oparciu których działa rodzina oraz zbudowaniu nowych sposobów działania poszczególnych jej członków. To ważne, aby cały system rodzinny wzmacniał mocne strony pacjenta, wspierał jego samodzielność oraz odpowiedzialność za proces powracania do zdrowia.
mgr Magdalena Falkiewicz – psycholog
